بذر گندم
بذر گندم نشانه رشد و نمو است و یکی از مهم‌ترین غلات جهان است. هرساله مساحت بسیاری از زمین‌های کشاورزی با این بذر پوشانده می‌شوند. میزان بذر استفاده شده در فرایند کاشت در کنار نحوه کاشت و منطقه جغرافیایی تعیین کننده میزان گندم برداشتی است. در بین محصولات کشاورزی بیشترین محصول زیر کشت در سراسر جهان گندم است. در سراسر دنیا بررسی‌های بسیاری برای تعین میزان بذر مصرفی انجام شده است و در نهایت این نتیجه کسب شد که میزان تراکم بذر بسته به اقلیم منطقه و نوع آبیاری متفاوت است.
بذر گندم چیست
بذر گندم یک رقم زراعی است و از خانواده Poaceae و زیرگونه وحشی Triticum است. نحوه گسترش گندم در سال ۱۹۸۴ توسط فردی به نام فلدمن مورد بررسی قرار گرفت. گندم خود دارای سه نوع مختلف است و بذر این سه نوع نیز با هم متفاوت است.
از نظر گیاه‌شناسی نیز گندم بوته‌ای است که دارای چند پنجه است و هر پنجه از یک ساقه رشد می‌کند و هر ساقه نیز خود یک سنبله دارد. با رشد هر پنجه سنبله‌ای نیز رشد می‌کند که باعث بهبود عملکرد گندم می‌شود. این گیاه به طور کلی در مناطق معتدل رشد می‌کند اما با رشد و پیشرفت تکنولوژی و اصلاح ژنتیکی امکان رشد آن در مناطق گرمسیری نیز فراهم شده است.
گندم خود دارای پروتئینی به نام گلوتن است وگلوتن چسبنده است و به دلیل وجود آن امکان خمیر کردن آن وجود دارد. از دیگر ترکیبات گندم می‌توان به نشاسته، سلولز، چربی و مواد کانی اشاره کرد.
انواع خانواده گندم
همان طور که گفته شد خانواده گندم شامل سه نوع مختلف می‌شود که در ادامه آمده است.
- گندم معمولی: این گندم رایج‌ترین مدل گندم است و در سراسر جهان برای تولید نان از آن استفاده می‌شود. رشد این گندم در مناطق تولیدی سنتی تحت تاثیر اقلیم منطقه است و در آمریکای شمالی، هند، شمال چین، استرالیا و آرژانتین کشت می‌شود.
- گندم دوروم: نوع گندم برای تولید ماکارونی و نان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- گندم اسپالتا: این مدل گندم برای تامین غذای حیوانات کشت می‌شود.
کشت گندم
برای کاشت بذر در ابتدا باید زمین را آماده کرد. برای آماده سازی لازم است آن را شخم زد. از آنجایی که ریشه گندم بیشتر از ۲۵ سانت‌متر پایین نمی‌رود، شخم سطحی زمین کافی است. برای آماده سازی زمین می‌توان از ماشین‌آلات چند کاره استفاده کرد تا کوددهی، دیسک و کاشت به طور همزمان انجام شود.
انواع روش کاشت
برای کاشت بذر گندم روش‌های مختلفی وجود دارد که شامل کاشت نواری، کرتی، فارویی و کشت روی پشته‌های بلند اشاره کرد. روش کاشت وابسته به نوع زمین، شیب زمین و نوع آبیاری متفاوت است. همچنین میزان نیاز بذرهای گندم نیز در هر روش متفاوت است.
نواری
در زمین‌هایی که دارای شیب مناسب هستند می‌توان از این نوع کشت استفاده کرد. در این نوع کشت نیازی به ایجاد جویچه نیست و می‌توان از دستگاه کمباین استفاده کرد تا چند کار دیسک، تسطیح و کاشت همزمان انجام شود.
کرتی
روش کرتی یک روش سنتی کاشت است و برای زمین‌هایی که آب کافی ندارند و شیب آنها نیز نامناسب است استفاده می‌شود.برای این نوع کاشت ابتدا از گاوآهن و دیسک استفاده شده و سپس پاشیدن بذر گندم انجام می‌شود. در این روش امکان ورود ماشین‌آلات به زمین وجود ندارد.
فارویی
در روش فارویی پس از انجام فرایند شخم، دیسک و تسطیح، بذرپاشی به وسیله کودپاش انجام می‌شود. سپس جوی‌هایی با عرض ۲۵ و عمق ۱۵ سانتی‌متر ایجاد می‌شود. از آنجایی که برخی از بذرها در جویچه قرار می‌گیرند رشد به خوبی انجام نمی‌شود و تراکم محصول کم است.
کشت روی پشته‌های بلند
این روش جدیدترین روش کشت در کشورهای پیشرفته است و در آن روی پشته‌های بلند ۳ ردیف بذر کاشته می‌شود. در این روش کاشت نیز جویچه‌هایی با عرض ۳۰ و عمق ۲۰ سانتی‌متر ایجاد می‌شود تا آبیاری زمین را انجام دهد.
محل مناسب برای رشد گندم
کشت گندم کار آسانی نیست و برای این کار باید به موارد بسیاری دقت کرد. در ابتدای امر نباید از کشت قبلی بذری در زمین باقی بماند و لازم است فاصله دوساله بین هربار کشت گندم در نظر گرفت. برای کاشت بذر گندم لازم است که خاک زمین زهکشی مناسبی را دارا شود و دارای بافت متوسط تا سنگین باشد تا کشت موفقیت آمیز شود. میزان نیتروژن خاک نیز در مرحله آماده سازی زمین باید محاسبه شود و بیش از حد استاندارد به زمین اضافه نشود. همچنین دامنه PH خاک نیز باید بین ۶ تا ۷.۵ قرار بگیرید.
بهترین مکان برای رشد گندم اقلیمی معتدل است که دارای آب و هوای خنک در دوره رویش، آب و هوای معتدل در زمان تشکیل دانه و هوایی گرم‌تر در زمان برداشت محصول است. بنابرای در مناطق سرد که زمستانی سرد دارند امکان کشت گندم وجود ندارد.
اهمیت میزان بذر گندم در هکتار
یکی از موارد بسیار مهم برای کشت گندم توجه به میزان بذر گندم در هر هکتار است و این رقم هر ساله تغییر می‌کند. دلیل تغییر این رقم، تغییر شرایط اقلیمی است و متناسب با شرایط آب و هوایی این میزان تغییر می‌کند.
رقم بذر گندم
گندم در مدل‌های مختلفی در دنیا وجود دارد و برای هر مدل آن رقمی خاص تعیین می‌شود. البته این رقم با توجه به شرایط آب و هوایی تعیین می‌شود و اگر رقمی در یک منطقه خوب جواب دهد به معنی همین عملکرد در استان دیگری نیست.
هدف از تعیین این میزان این است که پس از سبز شدن، تعداد بوته‌ها در هر هکتار در بهینه‌ترین حالت خود قرار گیرد.
مقدار بذر گندم دیم در هر هکتار
میزان بذرهای گندم در کشت دیم بسته به میزان بارندگی آن منطقه دارد. برای مناطقی با بارندگی کمتر از ۲۵۰ میلی‌متر بارندگی حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم برای هر هکتار و در مناطقی با بیش از ۳۰۰ میلی‌متر بارندگی برابر ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم است.
مقدار بذر گندم در کشت آبی
برای کشت آبی گندم که آبیاری با سیستم قطره‌ای انجام می‌شود، ۳۰۰ کیلوگرم بذر گندم برای هر هکتار کافی است. در مزارعی با سیستم آبیاری نواری نیز این میزان به ۲۲۰ تا نهایت ۲۵۰ کیلوگرم بذر در هکتار است.
میزان برداشت گندم
همان طور که گفته شد میزان برداشت گندم تحت تاثیر میزان بذر کاشته شده است. با توجه به میزان بذر مورد نیاز گفته شده میزان برداشت گندم در ایران در حدود ۲ تن در هر هکتار است. البته رکوردهای برداشت ۱۰ تن در هکتار نیز به ثبت رسیده است.
خصوصیات بذر
بذر باید از نظر ژنتیکی خالص انتخاب شود و در اندازه‌ای یکسان تهیه شود. همچنین نباید در آن ترکیبی از بذر شکسته و بذر علف هم قرار بگیرد. درصد جوانه‌زنی بذر مشخص است و این درصد باید بالای ۹۵٪ تعیین شود.
عمق کاشت بذر
برای رشد بهنه بذر باید به عمق کاشت آن نیز توجه کرد. عمق کاشت بر تعداد پنجه اثر می‌گذارد. هر چه بذر در عمق بیشتری کاشته شود تعداد پنچه آن کمتر است. بهترین عمق کاشت بذر، کاشت در عمقی دو برابر طول بذر است و بسته به اندازه بذر این میزان برابر عمق ۱ تا ۲ سانتی‌متری است.
تاریخ کاشت گندم
نمی‌توان تاریخ کاشت یکسانی برای کاشت گندم به صورت کلی اعلام کرد بلکه زمان کاشت برای هر منطقه‌ای متفاوت است و به شرایط آب و هوایی آن منطقه بستگی دارد. در مناطق سردسیر کاشت در نیمه اول شهریور انجام می‌شود و در مناطق گرمسیری در نیمه اول مهر ماه کاشت آغاز می‌شود. در واقع کاشت باید در زمانی اتفاق بیفتد که قبل از رسیدن فصل سرما گیاه به پنجه‌زنی برسد.
برداشت گندم
بعد از کاشت بذر گندم و رویش آن، نوبت به برداشت آن می‌رسد. برداشت توسط کمباین و یا سنبله چین انجام می‌شود. زمان برداشت زمانی است که بخش بالایی گیاه رنگ سبز خود را از دست داده و سفت شده و با ناخن نمی‌توان روی آن خط انداخت. در مزارع کوچک برداشت با دست انجام می‌شود و در مزرعه‌های بزرگ‌تر برداشت با ماشین انجام می‌شود.
خشک کردن بذر گندم
برای آنکه بتوان بذر گندم را نگه‌داری کرد و به انبار منتقل کرد باید آن را خشک کرد. میزان خشک کردن آن تا رطوبت ۱۴٪ و برای گندم زمستانه رطوبت ۱۶٪ است. میزان محتوای رطوبت ۱۰٪ نیز برای تمامی ارقام گندم در انبارهای روباز است.
برای خشک کردن بذر در ابتدا که رطوبت بالا است دمای خشک کن کمتر از ۴۴ درجه سانت‌گراد است و بعد از کم شدن رطوبت دما تا ۴۹ درجه سانتی‌گراد افزایش می‌یابد. همچنین بعد از خشک شدن بذرها، بذر نباید در هوایی با رطوبت بالا قرار بگیرد.
فراوری بذر گندم
برای فراوری بذر از بوجاری هوادهنده استفاده می‌شود همچنین در کنار آن می‌توان از بوجاری ثقلی و یا کوبنده دندانه‌دار استفاده کرد.
کلام آخر
از بذرهای گندم برای کاشت گندم استفاده می‌شود و گندم یکی از مهم‌ترین غلات جهان ست و سالانه حجم بسیار زیادی از آن کشت می‌شود. از گندم برای تهیه نان استفاده می‌شود. بذر انواع مختلفی دارد و بیشترین مدل مصرفی آن بذر گندم معمولی است. بعد از کاشت بذر و رویش، گندم برداشت می‌شود و سپس فرایند خشک کردن روی آن انجام می‌شود. بعد از خشک کردن گندم مورد استفاده قرار می‌گیرد. گندم دارای گلوتن است و گلوتن حالت چسبنده‌ای ایجاد می‌کند و می‌توان از آن خمیر درست کرد.
