گندم آبی و روش کشت آن
گندم آبی بهعنوان گیاهی استراتژیک شناخته میشود و به همین علت انواع مختلف آن در وسعت بسیار بالایی در کشور ما کشت میشوند. ولی عملکرد کنونی مزارع گندم در کشور ما اصلاً مناسب نیست و کمتر از میانگین جهانی است. این مسئله به این معنا است که در کشت این محصول بهدرستی از ظرفیتها و پتانسیلهای موجود استفاده نشده است. اگر بتوانید بهطور مناسب این محصول را بکارید و از مزارع بهدرستی استفاده کنید میتوانید رونق اقتصادی فراوانی را تجربه کنید. در ادامه این مطلب قصد معرفی گندمهای آبی و روشهای کشت انواع این محصول را داریم.
نگاهی کلی به طبقهبندی گندم
طبقهبندی ازنظر خواص زراعی
ارقام گندم را اغلب بر اساس نیاز به یك دوره سرما برای آغاز فرایند رشد زایشی بعد از رشد رویشی به سه گروه بهاره، زمستانه، بهاره زمستانه طبقهبندی میکنند. این گندمها هم ازلحاظ رنگدانه و شکل آن باهم فرق دارند و هم در اقلیم متفاوتی رشد میکنند. البته همانطور که از نام آنها مشخص است این دو مدل گندم در فصول مختلفی از سال کشت میشوند. دانه گندم، یک شیار دارد که در طول دانه کشیده شده است. گندمهای پاییزه دارای عمق شیار زیاد و گندمهای بهاره از عمق شیار کمی برخوردار هستند. گندمهای بهاره جنین بزرگتری دارند و لبه شكاف دانه آن گوشهدار است اما گندم آبی پاییزه شكافی عمیق و لبه شكاف گردی دارد.
· معرفی گندم بهاره
این گندم در روزهای ابتدایی بهار کاشته میشود. بعدازاینکه جوانه زد، در بهار و نخستین روزهای تابستان شروع به رشد کرده و محصولی که به رشد کامل رسیده است در پایان تابستان برداشت میشود. گندم بهاره اغلب در قسمتهایی کشت میشود که گندم پاییزه قادر به تحمل سرمای سخت زمستانی آن نواحی، نیست. البته باید دقت داشته باشید میزان محصول دهی گندم پاییزه از بهاره بیشتر خواهد بود. اغلب بعد از خرید بذر و هنگامیکه خاک دارای دمای 1 درجه سانتیگراد بالای صفر است، گندم بهاره کاشته میشود.
برخی اوقات نیز شما میتوانید بر اساس شرایط آب و هوایی گندم را زودتر بکارید تا محصول زودتر به ثمر برسد و بتواند آن را زودتر برداشت کنید. گندمهای بهاره اغلب برای رسیدن به مرحله گلدهی، باید مدتی طولانی را معرض هوای سرد قرار داشته باشند. البته باید دقت داشته باشید اگر گندم پاییزه در بهار کاشته شود، به دلیل پشت سر نگذاشتن دوره سرما قادر به گل آذین خوبی نخواهد بود. همچنین به دلیل اینکه عملکرد این مدل بذرها در مقایسه با بذرهای پاییزه پایینتر است گندم بهاره زیاد توسط کشاورزان کشت نمیشود.
· گندمهای پاییزه یا زمستانه
این مدل گندم در نیمکره شمالی کشور ما، در فصل پاییز زمانی که خاک دارای دمایی کمتر از 13 درجه سانتیگراد است کاشته میشود. گندمهای زمستانه دارای حساسیت به تاریخ كاشت هستند و باید آنها را در زمان مناسب در فصل پاییز بکارید تا بتوانند فرصت كافی برای گسترش ریشههای خود در زمین داشته باشند و پیش از آغاز دورهیخبندان قادر باشند مرحله پنجهزنی را تکمیل کنند تا بتوانند با سرمای زمستانه مقابله کنند.
مانند گندم آبی این گندم نیز در ابتدا جوانه میزنند. پسازآن باید در فصل زمستان دوره (ورنالیزه) را سپری نماید و به شکل گیاه جوان کوچکی بدون رشد در قسمت خود باقی بمانند. سپس در زمان شروع فصل بهار، دوباره رشد و نمو این گندمها آغاز میشود. اغلب این مدل بذرها در یکی از ماههای خرداد، تیر یا نهایتاً مرداد، به قابلیت برداشت و مرحله دانه میرسند.
گندمهای پاییزه در مقایسه با گندمهای بهاره دارای ریشههای عمیقتر و پرپشتتری هستند که میتوانند تا 200 سانتیمتر در خاک فرو روند. اغلب گندمهای زمستانه به دلیل اینکه دارای دوره رشد طولانیتری هستند فرصت كافی برای ذخیره کردن مواد غذایی دارند. درصورتیکه مرحله پر شدن دانه آنها همراه با هوای ملایم باشد میتوانند سریعتر رشد کنند. اگر خیلی دیر اقدام به کاشت گندمهای زمستانه کنید ممکن است به دلیل سرمای زمستان آنها را آسیبپذیر کنید به دلیل اینکه ریشهها نتوانسته در عمق مناسب قرار بگیرد و بهدرستی توسعه نیافته است. این مسئله ممکن است تا جایی پیش برود که بوتهها بهطور کامل از بین بروند. همچنین باید دقت داشته باشید گرمای زودرس بهاره به همراه تنش کمآبی میتواند چروكیدگی در دانه ایجاد کند و عملكرد آنها را بهشدت کاهش دهد.
همهچیز درباره کاشت گندم آبی
در ادامه قصد داریم همهچیزهایی که لازم است در مورد کاشت گندم آبی بدانید را به شما بگوییم.
1- تاریخ کاشت گندم آبی
زمان کاشت گندم بر اساس اقلیم و عرف منطقه متفاوت است. این تاریخ در استانهایی که دارای اقلیم سردسـیر هستند در نیمه نخست مهرمـاه و در قسمتهایی که دارای اقلیم معتدل روبه گرمسـیر هستند تـا روزهای پایانی آبان مـاه متغیر است. درباره تأثیر کشت زود یا دیر باید بگوییم بـذرکاری گندم پاییزه زمانی که بسیار زودتـر و یـا دیرتـر انجام شود میتواند قـدرت پنجهزنی آن را کاهش دهد. بـذرکاری بسیار زودتـر، میتواند بوتـه را در معـرض آسیب توسط مگـس گنـدم قـرار دهـد. همچنین اگـر گندم دیرتـر کاشـته شـود ممکن است بذر دچار سرمازدگی شود و عملکرد آن به میزان زیادی کم شود. اگر کاشت بذر در نواحی سردسـیر بهطور کامل بـه تأخیر بیفتد، امکان دارد بذرهای کاشـته شـده تا بهـار سال آینده جوانـه نزنند، نتوانند به سـاقه روند و سـنبل نیـز از آنها تولید نشود. زمانی که در کاشت تأخیر میکنید ممکن است میزان بذر مصرفی شما تا 10 درصد بیشتر شود. به همین خاطر باید دقت داشته باشید در مناطـق خشکتر و گرمتر، بایـد دقیقاً بلافاصله پس از نخستین بـاران کافی یا بعد از نخستین آبیـاری بذر کاشته شود تا رطوبـت مورد نیاز بـرای جوانهزنی تأمیـن شود. کاشت بذر در بهـار هم باید زودتر انجام بگیرد تـا پیش از گرمـای روزهای نخست تابسـتان، کـه گنـدم به آن حساسیت نشان میدهد، گیاه به سـاقه رفته باشد و بتواند سـنبله را تشـکیل دهـد. کاشـت زودتر گندم آبی، میتواند طول دورهی رشـد گندم بهـاره را افزایش دهد.
2- انتخاب رقم مناسب گندم
برای اینکه گندم را در اقلیمهای مختلف بکارید ارقام مختلفی وجود دارد که ازجمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- نواحی با اقلیم گـرم و مرطـوب در قسمتهای پیرامونی دریـای خـزر: دریـا، آرتـا، مرواریـد، مغـان 3، (دوروم گنـدم) اسـتورک، N-75-15، N-75-16، شـیرودی، گنبـد
- نواحی گــرم و خشــک: هیرمند، کویــر، کرخــه، چمــران، هامــون، چمــران 2، افــاک، پــاواروس، بهرنــگ
- نواحی دارای اقلیم معتــدل: رقم پیشــتاز، کویــر، ســپاهان، بهــار، پارســی، ســیوند، ارگ، ســیروان، بــم، نیشــابور، افــق
- نواحی دارای اقلیم سردسیر: الوند، زرین، Mv17، سای سونز، گاسکوژن، گاسپارد، پیشگام، اروم
3- آماده سازی بذر برای کاشت
بذر مصرفی گندم باید به صورت انحصاری برای آن منطقه اصلاح شده باشد. درصورتیکه از بذرهای مناسـب و اسـتاندارد استفاده نکنید، هرچقدر هم از نهادههای مؤثـر در تولیـد مانند آب، کود و… استفاده کنید زیاد در تولیـد و بالا رفتن عملکرد تأثیرگذار نخواهد بود.
4- ویژگیهای بذر مصرفی برای کاشت گندم آبی
بذری که برای کاشت گندم آبی از آن استفاده میکنید باید دارای ویژگیهای زیر باشد:
- خلوص بـذر: بـذر استفاده شده باید از یـک رقـم و فاقد هرگونه علفهای هـرز و سـایر محصولات باشـد
- قـوهی نامیـه: قـوهی نامیـه بـذری که برای کاشت استفاده میشود نبایـد کمتر از 95% باشـد (یعنـی از هر 100 بـذر تقریباً 95 بذر باید به مرحله سـبز شدن برسد)
- سـالم بـودن و ابعاد بـذر: بـذر استفاده شده برای کاشت باید ازلحاظ ظاهـری شکسته نشده باشد و به شکل درشـت و یک اندازه باشـد
- طـول عمـر بـذر: درصورتیکه از بـذر خودمصرفـی استفاده میکنید باید همه بـذور از سـال گذشـته باقیمانده باشد
- مقاوم در مقابل ریزش: بذر استفاده شده باید در برابر ریزش مقاومت داشته باشد
- بذر استفاده شده برای کشت باید به شوری، گرما، سرما، خوابیدگی، آفات، بیماری و … مقاومت نشان دهد
5- مقدار بذر در هکتار
میزان بذری که باید در هر هکتار استفاده کنید اغلب به مدل خــاك، بســتر بــذر، زمان کاشـت، شیوه کاشـت و شرایط اقلیمی و خصوصیـات رقـم بستگی دارد. زمانی که از یک بسـتر بـذر مناسـب، کشـت در زمان درست (در تاریـخ پیشنهادشده) و آبیـاری بهموقع بر اساس رقـم بـذر مصرفـی در کشـور بـا شیوه خطـی کاری استفاده میشود، میزان بذر مصرفی 120 تـا 200 کیلوگـرم در هکتـار خواهد بود.
نگاهی به آبیاری گندم
ایران ازنظر موقعیت جغرافیایی در كمربند مناطق كویری دنیا قرار دارد. میتوان گفت چیزی حدود 35 درصد از مساحت كشور آبوهوای خشک و بیابانی دارند و 20 درصد نیز اقلیم نیمهخشک دارند كه فقط در قسمتی از آن (50 درصد) میتوان به شکل آبی و دیم در آن کشت و زراعت کرد. از 15 درصد دیگر این مساحت حدود 5 درصد آبوهوای مدیترانهای دارند و تنها 10 درصد از مساحت کشور را مناطق مرطوب تشکیل میدهند كه بخش عمده از نواحی مرطوب كشور توسط کوهها پوشانده شده است؛ بنابراین باید با توجه به رقم گندم و اقلیمی که بذر درون آن کشتشده است نسبت به آبیاری گندم آبی اقدام کنید. در برخی نواحی نیاز به آبیاری کمتر است و در برخی نواحی دیگر نیاز به آبیاری بیشتری است. با توجه به کمبود آب در کشور ما و همچنین کاهش ذخایر زیرزمینی بهتر است شیوهای از آبیاری را برای مزرعه خود انتخاب کنید که بر اساس اقلیم بهترین شیوه است.